Swoją wyjątkowość i specyfikę Gmina Mieroszów zawdzięcza interesującej, choć często burzliwej historii. Charakterystyczna lokalizacja na styku wpływów polskich, czeskich i niemieckich kreowała ważniejsze wydarzenia i wyznaczała kierunki rozwoju osady. Współistnienie trzech inspirujących się wzajemnie kręgów kulturowych wywierało ogromny wpływ na dzieje i dzisiejszy wizerunek regionu. Atmosferę przeszłości można poczuć jaszcze dziś, a wpływy czeskie i niemieckie nadal oddziaływają na kształt wielu miejsc.

Początki osadnictwa na tych terenach sięgają XII w. Pierwszym historycznym centrum osadniczym gminy był zamek Radosno, którego ruiny zachowały się do dziś w okolicach Sokołowska. Tradycja przypisuje budowę zamku Bolkowi I. Warownia ta strzegła uczęszczanych traktów komunikacyjnych i handlowych biegnących w kierunku Świdnicy, Kamiennej Góry i Krzeszowa oraz czeskiego Bromowa. Szlaki te zbiegały się właśnie na terenie Gminy Mieroszów.

Począwszy od XIV w. funkcje administracyjne Radosna stopniowo przejmował Mieroszów, którego lokalizacja wykorzystywała znaczne ożywienie gospodarcze pogranicza Czech i Śląska. Rozwój osady sprawił, że już w 1326 r miejscowość otrzymała prawa miejskie i zaczęła odgrywać pierwszoplanową rolę w okolicy.

Na początku XVI w. większość okolicznych miejscowości włączona została w poczet dóbr związanych z zamkiem Książ, którego właścicielami aż do XIX w. byli Hochbergowie. Były to czasy bardzo pomyślne i charakteryzowały się znacznym ożywieniem gospodarczym. Okres świetności przypadał na lata 20 i 30 XVIII w. kiedy to powstawały liczne zakłady tkackie i bogato zdobione kamienice o okazałych fasadach.

Dzisiejszy wizerunek gminy jest ściśle związany z zabudową tamtego okresu. Budownictwo to jest bardzo charakterystyczne i dostarcza jedynego w swoim rodzaju uroku.

Dawne nazwy miejscowości

Stadtchen Fredelant – 1350, 1355, Fridlant – 1356, Friedland – 1650, Fridland – 1666/67, Friedland lub Friedland bei Waldenburg – 1830 i 1845, później – do 1947 – Friedland. Odtąd – Mieroszów. Pierwotna nazwa niemiecka Fried – land oznacza „spokojne miejsce” od der Friede spokój i das Land = „kraj, ziemia”. Nazwa polska bez związku z tradycją.

Historia układu przestrzennego miasta.

Początki kolonizacji ziemi mieroszowskiej sięgają początku XIII w. i są związane z działalnością klasztoru benedyktynów w Broumowie. W obniżeniu mieroszowskim zbiegały się trakty prowadzące z Broumowa w kierunku Świdnicy oraz przez Kotlinę Krzeszowską do Kamiennej Góry.

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzące z lat 50-tych XIV wieku nie podają żadnych informacji na temat jego kształtu przestrzennego. W rejonie obecnego miasta musiała znajdować się przeprawa związana z rozwidleniem wspomnianych szlaków na Świdnicę i Kamienną Górę. Przypuszczalne miejsce jej lokalizacji to rejon obecnego mostu przy ulicy Mickiewicza, na południowy wschód od dzisiejszego ośrodka miejskiego. Był to teren późniejszej osady Alt Friedland, włączonej z końcem XIX wieku (1895) do miasta. Tam też mogła znajdować się najwcześniejsza osada. W źródłach XIV-wiecznych jest ona określana jako osada targowa. Nieliczne wzmianki historyczne wspominają również o zamku na tym terenie. Pierwotna osada prawdopodobnie została doszczętnie zniszczona przez najazd husytów w 1427 roku. Podobny los spotkał także wiele innych osad w okolicy.

Nowe miasto, którego układ w zasadniczych elementach zachował się do dziś, zostało założone w końcu XV wieku niejako od nowa. Zostało ono regularnie rozplanowane na terenie położonym nieco powyżej pierwotnej osady. Brak jest jednak dokumentu lokacyjnego potwierdzającego ten fakt. Ośrodek rozplanowania stanowił niemal kwadratowy rynek o dłuższej osi niewiele odbiegającej od kierunku północ – południe.

Bloki przyrynkowe były regularnie rozplanowane, natomiast zabudowa przestrzeni narożnych pomiędzy nimi miała charakter bardziej dowolny. Narożnik północno-zachodni zajmował i zajmuje zespół kościelny. Miasto nigdy nie otrzymało obramienia w postaci murów obronnych. Było to prawdopodobnie spowodowane względami finansowymi. Z narożników rynku wychodziło pierwotnie pięć ulic: cztery w kierunkach północnym i południowym, piąta w kierunku wschodnim (obecna ulica Dolna) łącząca rynek tarasem nadrzecznym, gdzie stosunkowo wcześnie zaczęło lokalizować zabudowę o charakterze gospodarczym (folusze, młyny, kuźnie), dając tym samym początek swoistej dzielnicy przemysłowej. Pierwotna sieć ulic w obrębie miasta zachowała się w całości z niewielkimi zmianami. Ulica wychodząca na południc z południowo – wschodniego narożnika rynku (obecna ulica Mickiewicza) wyprowadzała ruch w kierunku Broumowa. Ulica wychodząca z części południowo – zachodniej na południe (obecna ulica Żeromskiego) przechodziła na dalszym swym odcinku w szlak do Kamiennej Góry. Ulica wychodząca z północno -wschodniego narożnika w kierunku północnym (obecna ulica Dąbrowszczaków) przechodziła w trakt w kierunku Świdnicy i dalej Wrocławia wzdłuż obecnych ulic Wysokiej i Powstańców.

XVI-wieczny Mieroszów, wkrótce po lokacji, był miastem małym, ograniczonym w zasadzie do bloków przyrynkowych. Tymczasem wieś Alt Friedland położona wzdłuż rzeki na wschód i południowy wschód od miasta lokacyjnego rozwijała się odtąd w przedmieście. Kościół parafialny wzmiankowany już w 1350 roku był odsunięty poza obrys miasta. Wynikać to mogło ze względów ideowych ponieważ na tym miejscu wyraźnie dominował nad zabudową mieszczańską. Świątynia stoi w pobliżu nieistniejącego już niewielkiego zamku Bolka II. Obecny kształt architektoniczny pochodzi jednak z XVI wieku. W okresie tym budowla otoczona była dodatkowo murem o owalnym zarysie. Towarzysząca mu plebania została wzniesiona w 2 połowie XVI wieku. Wkrótce też, bo w 1574 roku powstał budynek sąsiadującej z nią szkoły. W 1593 roku podwyższono wieżę kościelną. W latach 1601-1603 rozbudowano kościół i szkołę. W początkach XVII wieku zespół był już w pełni ukształtowany. Nawa główna z płaskim sufitem posiada szeroki chór.

Od północy i południa urządzone są empory. Ornamenty roślinne pokrywają ściany. Wiszą na nich obrazy Stacji Drogi Krzyżowej. Wyposażenie wnętrza pochodzi z różnych okresów stylowych. Ołtarz główny reprezentuje barok z XVIII w. Podobnie jak dwa ołtarze boczne po bokach łuku tęczowego. Natomiast pod lewą emporą znajduje się późnorenesansowy ołtarz Matki Boskiej wyrzeźbiony około 1600r. Schyłek XVII i wiek XVIII nie wniosły zasadniczych zmian w urbanistyczny wizerunek miasta. Następowały jednakże zmiany jakościowe. Zabudowa drewniana była stopniowo zastępowana przez budowle murowane. Dotyczyło to mieszczańskich kamienic przyrynkowych oraz domów powstających przy obecnej ulicy Żeromskiego i Dolnej, być może także innych odchodzących bezpośrednio od rynku. W 1554 roku w północno – zachodniej części rynku wzniesiono niewielki drewniany ratusz. Około 1600 roku zastąpiła go na tym miejscu budowla murowana. Rynek spełniał w tym czasie funkcje użytkowe, nie zaś reprezentacyjne. W związku z rozwojem organizacji cechowej powstawały tu coraz liczniej kramy, umieszczony był pręgierz oraz kamienne cysterny z wodą.

Szubienica, nieodłączny element miasta w owym czasie była położona przy ulicy S. Żeromskiego. Tamtejsza lokalizacja przetrwała w historycznej nazwie ulicy (Galgengusse). Okres Wojny trzydziestoletniej spowodował upadek miasta. Kilkakrotne pożary zniszczyły jego zabudowę. Zniszczeniu uległy min. kościół, szkoła i ratusz. W sytuacji wyraźnego zubożenia miejscowego mieszczaństwa odbudowa następowała powoli. Nowo wznoszone domy były w większości drewniane. Szkołę i plebanię odbudowano w 1647 roku. W 1649 roku przystąpiono do odbudowy ratusza. Osłabioną konstrukcyjnie wieżę kościelną zastąpiła na pewien czas drewniana dzwonnica (istniała do 1717 roku). Odbudowa zniszczonych obiektów sprawiła, iż układ przestrzenny, podobnie jak i komunikacyjny nie uległy zmianie. Nie zmieniło tego nawet pewne stopniowe ożywienie budowlane które miało miejsce w 2 ćwierci XVIII wieku.

Ożywienie budowlane było zapewne pochodną polepszenia sytuacji gospodarczej. Fakt, iż wiele budynków łączyło w sobie funkcje mieszkalne i usługowe może być wydatnym tego dowodem. W mieście funkcjonowały np. liczne zajazdy i szynki przeznaczone dla podróżnych. Właściwa strefa gdzie powstawały większe zakłady produkcyjne, znajdowała się dzielnicy Alt Friedland – południowa część obecnego miasta. Tam właśnie powstała w 1647 roku pierwsza papiernia, a wkrótce bielarnie i farbiarnie oraz miejski młyn. Z pierwszej połowy XVIII wieku pochodzi zachowany częściowo budynek jednego z pierwszych zakładów włókienniczych. Początek XVIII wieku przyniósł wzbogacenie sylwety miasta o podwyższoną i nakrytą nowym barokowym hełmem wieżę kościelną. Również ratusz został przebudowany w formach barokowych. Tak było do wojny austriacko – pruskiej. W jej wyniku nastąpiło przyłączenie Śląska do Prus, co spowodowało zmianę sytuacji wyznaniowej tej prowincji. Wkrótce (1742) powstał nowy zespół urbanistyczny – kościoła ewangelickiego wraz z towarzyszącymi mu budynkami konkurujący w sensie przestrzennym z otoczeniem pobliskiego kościoła parafialnego. Z tego okresu pochodzi również jedna z najbardziej okazałych kamienic znajdujących się w rynku. Prezentuje ona łagodny barok o bogatych zdobieniach. Jest to budynek trzykondygnacyjny z arkadami o sześciu osiach. Przez I i II piętro przeciągnięto pilastry typu korynckiego.

Pod gzymsem znajduje się kartusz z monogramem. Nad nim inny kartusz trzymany jest przez lwy. Na krawędzi dachu tkwią niewielkie rzeźby kamienne. Spośród innych ciekawych kamienic warto wymienić budynek wzniesiony w końcu XVI w. posiadający relikty z końca XV w. Oglądać w min można podcięcia części północnej i sklepienia parteru. Natomiast inna z kamienic posiada relikty z XVI w. Ale w obecnej formie wzniesiono ja w I połowie XVIII w. I przebudowano w XIX w. Mimo to zachowała późnobarokową elewacje z podcięciami. Wojny, które przetoczyły się przez Śląsk w XVIII wieku spowodowały powstanie na okolicznych wzgórzach doraźnych fortyfikacji. Sprawiły jednak również, iż miasto podupadło gospodarczo w wyniku czego nastąpił zastój budowlany. Z końcem XVIII wieku podjęto pierwsze na większą skalę zakrojone prace brukarskie. W l 797 roku po raz pierwszy wybrukowano rynek i górną część ulicy Dolnej, a w dwa lata później całe ulice: Kościelną (dotychczas wybrukowaną w 1742 roku za sprawą Hochberga na odcinku od kościoła ewangelickiego do rynku) i Mickiewicza. Wybrukowanie rynku było niejako ukoronowaniem nowej tendencji do uczynienia zeń placu reprezentacyjnego. W 1788 roku przeprowadzono remont ratusza, zaś w 1791 – zasadzono pierwsze lipy, które wraz z późniejszymi nasadzeniami zdobiły plac do schyłku XIX wieku. W pierwszej połowie XIX wieku, po okresie wojen napoleońskich, wraz z kolejnym ożywieniem ruchu budowlanego wykształcił się nowy typ zabudowy, tj. dwukondygnacyjny budynek o układzie kalenicowym w stosunku do ulicy. Dotyczyło to jednak obiektów nowo wznoszonych ale nadal przeważała stara zabudowa o szczytowym układzie. Zdecydowanie wyróżniającym się obiektem z tego czasu jest wzniesiony w 1829 roku w północnym narożu zachodniej pierzei rynkowej dom handlowy firmy Schmidts Wittwe und Sohne, który zachował się do chwili obecnej i pełni funkcje urzędu miejskiego. W pierwszej połowic XIX wieku miała miejsce przebudowa wnętrz kościoła katolickiego i plebani (1834-1 835). Wzniesiono budynek urzędu podatkowego i komory celnej oraz nowy budynek szpitala i szkołę w Alt Friedland ( 1838) Przebudowano także szkołę ewangelicką (1842). Nadal jednak dominującą była zabudowa drewniana kryta gontem. W 1833 roku nad korytem Ścinawki przerzucono istniejący kamienny most.

Zapewne również w latach 30-tych tegoż stulecia urządzono założenie parkowe na stoku Góry Kościelnej z okazałą kręgielnią. Założenie to było w przyszłości jeszcze kilkakrotnie odnawiane. Przed kolejnym boomem budowlanym, który rozpoczął się w momencie gwałtownej industrializacji w latach 60-tych XIX wieku, zrealizowano ważną dla miasta inwestycje, jaką było wybudowanie szosy wałbrzyskiej. Na odcinku najbliższym miasta została ona na nowo wytyczona po wschodniej stronie rzeki. Zabudowa miasta z połowy XIX wieku w zasadzie nie wykraczała poza obszar lokacyjny, przeważały budynki dwukondygnacyjne i parterowe. Nad zabudową dominowały dwa kościoły oraz wspomniany uprzednio dom handlowy w rynku. Gruntowna zmiana zabudowy związana z industrializacją zaczęła się w latach 80-tych XIX wieku i trwała do początku XX stulecia. Inwestycje przemysłowe wraz z towarzyszącymi im budynkami mieszkalnymi osiedli pracowniczych realizowano jednak w sposób bezplanowy. Niektóre z obiektów fabrycznych powstały na bazie dotychczasowych warsztatów rzemieślniczych, inne lokalizowano na wolnym terenie, głównie w pobliżu rzeki i równoległej doń linii kolejowej. W związku z uruchomieniem linii kolejowej powstał dworzec zlokalizowany po przeciwległej stronie rzeki na wysokości historycznego rynku. Na początkowo wolnych terenach oddzielających go od miasta z czasem powstały zakłady przemysłowe. W latach 1877-1878 wzniesiono dzwonnicę przy kościele ewangelickim i rozpoczęto gruntowną przebudowę kościoła. Otrzymał on, m. in. wysoką wieżę, we wnętrzu zachowano oryginalne empory z czasu budowy. W 1880 roku rozbiórce uległ ratusz, a jego funkcję przejął wykupiony w tym celu przez miasto dom handlowy na północnym krańcu zachodniej pierzei rynkowej. Pośrodku placu rynkowego utworzono skwer. Istotne dla architektonicznego wyrazu miasta budynki powstały również w początkach XX wieku. Są to min. poczta i budynek sądu, hotel przy ulicy S. Żeromskiego (obecnie dom kultury).

Przykładem nowego pojmowania rozdziału funkcji architektury w obrębie miasta może być lokalizacja szpitala w pewnej odległości od miasta (1897). Powstałe natomiast już w okresie międzywojennym osiedla mieszkaniowe przy ulicach Słowackiego, Polnej, Mickiewicza i Wolności są przykładem nowych idei w urbanistyce miasta. Składają się nań wolnostojące budynki odsunięte od ulicy, a ich lokalizacja na peryferiach poza zasięgiem zwartej zabudowy przyczyniła się do rozwoju sieci ulic. 1925 roku przystąpiono do budowy hali sportowej (ul. Sportowa). Powstałe wcześniej kąpielisko na wolnym powietrzu zlokalizowano za miastem przy drodze do Kamiennej Góry.

W II połowie XIX stulecia dynamicznie zaczął rozwijać się ruch zdrojowy i turystyczny. Głównym ośrodkiem leczniczo-turystycznym stała się stacja klimatyczna, a z czasem uzdrowisko w Sokołowsku (do 1946 Gorbersdorf). Specyficzny mikroklimat miejscowości związany był od zawsze z jej położeniem w centrum Gór Kamiennych oraz z nieskażonym środowiskiem naturalnym. Dziś po latach świetności pozostało przede wszystkim wiele ciekawych obiektów. Są to głównie dawne zakłady lecznicze, sanatoria oraz wille i pensjonaty. Prawdziwą perłą wśród nich jest „Grunwald” budynek dawnego zakładu leczniczego dr. Brehmera. Obiekt pochodzący z II połowy XIX w. zaprojektowany jest z dużym rozmachem i prezentuje wiele odmian neogotyku. Budynek wymaga jednak gruntownego remontu.Świadectwem dawnej świetności są także parki spacerowe tworzone przy zakładach leczniczych. Miejsca te oprócz ciekawej zabudowy, wielu pomników i rzeźb charakteryzowały się bogatą i unikalna roślinnością. Obecnie trwają starania o przywrócenie im dawnego blasku.Uroki Sokołowska doceniło wiele znanych osobistości. Ostatnim i najbardziej znanym mieszkańcem tej miejscowości był Krzysztof Kieślowski, który spędził tu swoje dzieciństwo. To między innymi obraz Sokołowska oraz specyficzna atmosfera tej miejscowości wywierały wpływ na jego późniejszą twórczość. Z inicjatywy dr. Hermana Brehmera powstał tu pierwszy w Europie zakład leczniczy dla chorych na płuca. Dzięki temu miejscowość szybko stała się znana i wyrobiła sobie dobrą markę. To właśnie Sokołowsko stało się później wzorcem dla tak słynnych kurortów jak szwajcarskie Davos czy Zakopane. W latach 70 tych liczba kuracjuszy systematycznie wzrastała, dlatego zaczęły powstawać kolejne zakłady. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje zakład dr. Romplera, którego obiekty istnieją i funkcjonują do dziś. Na początku XX w. Sokołowsko było znanym w Europie i najnowocześniejszym na Śląsku

Dawne nazwy miejscowości

Girbrechtisdorf – 1350, 1355, Górbersdorf – ok. 1400, Górbersdorf (Gerbersdorf) 1875, 1830 i 1845. Także do 1945. Odtąd – Sokołowsko. Pierwotna nazwa niemiecka pochodzić może od nazwiska jednego z rycerzy (Górbersdorf) rezydujących w pobliskim zamku Freudenschlofi (Radosno), choć informację tę należy traktować z ostrożnością. Powojenna nazwa polska utworzona została od nazwiska dr Alfreda Sokołowskiego, polskiego asystenta drą Hermanna Brehmera, który założył tu około połowy XIX stulecia pierwszy zakład leczniczy dla chorych na gruźlicę, czym przyczynił się w zasadniczy sposób do przekształcenia miejscowości w uzdrowisko.

Dawne nazwy miejscowości
Góhlenau, Gelenau – 1666/67, Goehienau – 1785, Gellnau – 1818, potem (1830 i 1845) oraz do 1945 – Góhlenau. Odtąd – Golińsk. Do miejscowości należał również tzw. Góhlenauer Hof, folwark z siedzibą położony na wschód od wsi.

Historia wsi i dóbr

Wieś o średniowiecznej metryce. Wymieniana w XIV w. w składzie lenna zamku Radosno wraz z okolicznymi miejscowościami. Od początku XVI w. w rękach Hochbergów. W 1657 r. Heinrich von Hochberg, właściciel Mieroszowa, wzniósł (lub raczej przebudował z wcześniejszej budowli wzmiankowanej w 1610 r.) w Golińsku dwór jako ośrodek tamtejszych dóbr. Stanowił on siedzibę właściciela, a z czasem, gdy stolicą ośrodka stał się Książ, tj. od ok. 1780 r. dwór ten stracił swe znaczenie i zamieszkiwał w nim jedynie administrator. Był to budynek o konstrukcji drewnianej i spłonął w 1838 r. Dwór wraz z towarzyszącym mu folwarkiem powstał w pewnej odległości od zabudowy historycznej wsi, przy szlaku wiodącym w kierunku Czech, na południowy wschód od niej i nosił nazwę Góhlenauer bądź Góhlenau Hof, Stanowił w zasadzie odrębną jednostkę osadniczą, z czasem bowiem powstała przy nim osada przy folwarczna, zamieszkiwana przez ludność znajdującą tu zatrudnienie. Folwark w Golińsku był centrum dóbr leśnych obejmujących należące do Hochbergów lasy w Łącznej, Unisławiu Śląskim i Mieroszowie. W samym Golińsku do Hochbergów należał jeszcze folwark będący dawnymi dobrami sołeckimi zwany Kolberg. Z końcem XIX w. został on przekazany w dzierżawę, a w 1917 podzielony na parcele, które również wydzierżawiono.

Począwszy od XIX w. ludność we wsi zajmowała się głównie tkactwem, a tutejsze najliczniejsze w okolicy warsztaty zbywały swe wyroby w pobliskim Mieroszowie. Dane statystyczne z 1817 r. wymieniają we wsi 27 kmieci, 3 zagrodników i 59 komorników. W końcu XIX w. i na pocz. XX nastąpił dalszy rozwój przemysłu. Powstała tkalnia, oprócz tego zakład produkujący żaluzje, zakład zajmujący się dekoracją wyrobów ceramicznych oraz zakład zajmujący się uszlachetnianiem płótna. Jeden z tych zakładów zlokalizowany był na południe od folwarku Hochbergów, został rozebrany po 1945 r., zapewne ze względu na swe przygraniczne położenie.

Dawne nazwy miejscowości

Schmidsdorff- 1666/67, Schmidsdorf lub Schmizdorf – 1785, Schmidtsdorf – 1830 i później – do 1945. Odtąd – Kowalowa, co jest częściowym przekładem niemieckiej nazwy pierwotnej. Złożona z dwóch niemieckich wyrazów: der Schmied (kowal) i das Dorf (wieś), a więc „wieś Schmidta” ( od nazwiska ) lub też „wieś kowala”.

Historia wsi i dóbr

Miejscowość o średniowiecznym pochodzeniu. Jak wiele sąsiednich, w tym Mieroszów, należała w XIV w. do lenna zamkowego Radosno. Spustoszona w czasie wojen husyckich wraz z całą okolicą. Następnie w rękach Hochbergów, którzy zakupili z początkiem XVI w. większość terenów dawnego lenna zamkowego. Pozostała w ich rękach do XX w. Jednak własność ograniczała się w zasadzie do terenów leśnych. W XVIII w. tutejsze sołectwo jest obsadzone przez rodzinę Grossmannów, członków cechu rzeźników z Mieroszowa. Do początków XIX w. wśród ludności Kowalowej dominują rolnicy. W 1817 r. odnotowano 13 kmieci, 12 zagrodników i 15 komorników.

Jednakże sytuacja zmienia się około połowy tego stulecia. Znaczącym zajęciem mieszkańców wsi staje się tkactwo, dominujące pośród tutejszego rzemiosła. Warsztaty bawełniane i lniarskie związane są z głównym ośrodkiem wytwórczym w Mieroszowie. Z końcem XIX w. Kowalowa zdaje się być coraz ściślej związana z rozwijającym się uzdrowiskiem w sąsiednim Sokołowsku. W 1884 r. zostaje założone trzecie spośród najbardziej znanych tamtejszych sanatoriów ,,Marienhaus” prowadzone przez dr Weickersa. W Kowalowej powstaje wkrótce filia tego zakładu leczniczego. W przysiółku Blitzengrund powstają dwa pensjonaty – obecna ul. Wczasowa 50 A i pensjonat „Eden”. Także okoliczni chłopi adaptują swe domostwa dla potrzeb kuracjuszy i letników. We wsi działa gospoda ,,Zum Reichmacher”. Odtąd wieś traci swój typowo „sielski” charakter. W latach 1925-1926 wzniesiono dwa budynki wielorodzinne ( obecna ulica Wałbrzyska 26 i 28 ) utrzymane w formach architektonicznych nawiązujących do lokalnej tradycji budowlanej.

Należący do wsi, położony na wschód od jej zasadniczej części przysiółek Fuchswinkel, po 1945 r. stopniowo się wyludnił, obecnie pozostały po nim jedynie nieliczne budynki.

Dawne nazwy miejscowości

Stein – 1666/67, Steinau – 1785 i 1818 i później – do 1945. Odtąd – Kamionka. Nazwa od wyrazu kamionka, oznaczającego m. in. „stos kamieni złożonych na polu, miejsce pokryte stosem kamieni”. Określenie terenowe dla pól, małych potoków, czy zbiorników wodnych popularne w nazwach miejscowych.

Historia wsi i dóbr

Czy Kamionka posiada średniowieczną proweniencję, trudno jest się w chwili obecnej wypowiadać. Z całą pewnością nie figuruje jej nazwa w wykazie lenna zamku Radosno (jak np. pobliska Rybnica Leśna, której przysiółek stanowi). Wiadomo natomiast, iż w okresie nowożytnym istniała tu osada, należąca w 1653 r. do Sigmunda von Poisnitza, z którego rąk zakupili ją Hochbergowie.

Układ przestrzenny wsi

Kamionka to niewielka ulicówka o przebiegu głównej drogi w kierunku południe-północ. Zabudowa historyczna osady jest raczej skromna; nie ma tu niemalże typowych chłopskich zagród, lecz domy mieszkalno-gospodarcze bądź mieszkalne z towarzyszącymi im pojedynczymi budynkami gospodarskimi. Na północnym krańcu, na skraju lasu znajduje się rozległe gospodarstwo, jedyne o tej skali, będące być może pozostałością wolnego sołectwa. Na krańcu południowym przeważa zabudowa zmodernizowana, tu też powstały nieliczne we wsi nowe domy. Kamionka, jakkolwiek również historycznie stanowiła przysiółek Rybnicy Leśnej, była osadą dobrze zorganizowaną. Już z początkiem XIX w. posiadała własną szkołę (zastąpioną w latach 30-tych XX w. nowym budynkiem) i rozwinięte rzemiosło, głównie włókiennicze. W obecnym stanie zachowania stanowi jeden z bardziej wymownych przykładów degradacji kulturowej pośród miejscowości należących do gminy Mieroszów.

Dawne nazwy miejscowości

Raspenaw – 1350, Rasponaw – 1355, Raspenau, villa – 1666/67, Raspenau – 1785, 1818, 1845 i później – do 1945. Odtąd – Łączna. Tu w znaczeniu „niwa Raspena”, a więc od nazwiska Raspen (niem die Aue oznacza niwę, rolę, pole). Nazwa polska bez związku z tradycją.

Historia wsi i dóbr

W 1350 i 1355 r. wieś Łączna odnotowana jest jako część dóbr zaniku Radosno (Freudenschlofi). Od początków XVI w. w rękach Hochbergów, którzy zakupili większą część lenna zamkowego, pozostała w nich do XX w., choć w tym czasie ich własność ograniczyła się już tylko do lasów. W 1711 wymieniono l kmiecia, 29 półkmieci, 2 zagrodników polowych, 10 komorników, 9 wolnych komorników, 2 tkaczy. Podczas werbunku ze wsi zabrano 10 poborowych. W 1817 we wsi było 31 kmieci, 12 zagrodników i 24 komorników. Ludność od czasów reformacji należała wyłącznie do kościoła ewangelickiego, mając swą świątynię w Mieroszowie.

Dawne nazwy miejscowości

Neudorf- 1785, 1830 i 1845, także później – do 1945 r. Odtąd – Nowe Siodło. Nazwa niemiecka być może dla oznaczenia osady o nowszej niż okoliczne proweniencji (tłumaczenie dosłowne: Nowa Wieś). Polska nazwa bez ściślejszego nawiązania do pierwotnej.

Historia wsi i dóbr

Teren wsi historycznie związany z lennem zamku Radosno i wzmiankowany w 1350 oraz 1355 r. wraz z Mieroszowem i okolicznymi wsiami. W tym czasie stanowiła wraz z lennem własność Schwenkinfeldów. Dokładne granice kompleksu ówczesnych dóbr zamku Radosno nie są ściśle określone i rozciągały się zapewne po obu stronach obecnej granicy z Czechami. Ich część została włączona do posiadłości klasztoru w Broumowie. Nowe Siodło weszło zapewne wraz z pobliskim Mieroszowem w skład księstwa świdnicko-jaworskiego z końcem XIV w. Następnie w ramach lenna króla czeskiego Karola IV, formalnie przyłączone do korony czeskiej w 1392 r. Wieś zniszczona przez husytów, których pierwsze zastępy dotarły w okolice Mieroszowa w 1420 r. (w 1427 r. został zniszczony przez nich zamek Radosno – ośrodek dóbr) i na długie lata wyludniona.

Prawdopodobnie odbudowana na starym pniu (stąd być może nazwa Neudorf- Nowa Wieś). W czasie wojny trzydziestoletniej kompletnie wyludniona i dopiero po zakończeniu działań wojennych ponownie zasiedlona. W 1711 odnotowano 5 kmieci, 23 półkmieci, 3 zagrodników polowych, 11 komorników, 14 komorników wolnych, 7 tkaczy. W l8l7 mowa o 28 kmieciach, 7 zagrodnikach i 40 komornikach. Związana w czasach nowożytnych z Mieroszowem jako osada tkaczy, którzy tamże odstawiali swe produkty, aż do powstania miejscowej firmy Wieland, która do ok. 1845 r. prowadziła handel wyrobami lniarskimi. Także i później, z końcem XIX w., tutejsza ludność stanowiła zaplecze siły roboczej dla powstałych w 1893 r. pierwszych tkalni mechanicznych.

Układ przestrzenny wsi
Nowe Siodło jest w sensie układu przestrzennego ulicówką rozciągniętą dość znacznie wzdłuż drogi wiodącej z południowego wschodu na północny zachód (w kierunku Mieroszowa). W południowej części układu czytelne jest wrzecionowate nawsie będące najstarszą częścią miejscowości (jeszcze do chwili obecnej można spotkać tam fragmenty zabudowy drewnianej krytej strzechą). Wokół nawsia, po jego zewnętrznym obwodzie oraz po obu stronach drogi w kierunku Mieroszowa zabudowa wsi pogrupowana jest w stosunkowo skromne czworoboki zagród (budynki gospodarskie częstokroć okalają majdany jedynie z trzech stron) rozmieszczone swobodnie. Także wewnątrz nawsia wznoszą się pojedyncze zabudowania będące pozostałością historycznego układu.

Mniej więcej w połowie długości nawsia, po zewnętrznej stronie od południa, w miejscu, gdzie od wiejskiej drogi odbija polny dukt do Golińska, znajdować się mogło wolne sołectwo. Natomiast po południowej stronie odcinka wiejskiej drogi w kierunku Mieroszowa zlokalizowany był, pośrodku zieleni kształtowanej, zespół obiektów jednego z zakładów leczniczych związanego z uzdrowiskiem w pobliskim Sokołowsku. Na jego terenie mieści się obecnie Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Poza zasięgiem zabudowy wsi, w połowie drogi pomiędzy Nowym Siodłem a Mieroszowem, po stronie północnej,  znajdowały się zabudowania nieczynnej dziś cegielni. Pozostały ślady wyrobisk.

Dawne nazwy miejscowości
Rosenow – 1389, Rosenau – 1785, 1830 i 1845 i później do 1945. Odtąd – Różana. Pierwotna nazwa zapewne od nazwy popularnego ozdobnego krzewu, tj. róży. Polska nazwa jest dosłownym tłumaczeniem niemieckiej. Obie często spotykane w nazewnictwie miejscowości.

Historia wsi i dóbr

Miejscowość o średniowiecznej proweniencji. Należała do lenna zamku Radosno, w związku z czym wzmiankowana w 1350 i 1355 r., podobnie jak Unisław Śląski, Golińsk, Kowalowa, Sokołowsko, Nowe Siodło i Mieroszów. Sprzedana wówczas przez właścicieli lenna von Schenkinfeldów raz z Mieroszowem Ottonowi von Haugwitzowi. W czasach najazdów husyckich zniszczona (1420-1427), stosunkowo szybko dźwignęła się z upadku, Z początkiem XVI w. (1509 bądź 1511) włączona wraz z dawnym lennem zamku w poczet dóbr Książ w rękach Hochbergów, w których pozostaje do schyłku XIX w. W XVIII w. stanowi w ramach tychże dóbr związany z Mieroszowem ośrodek tkacki. W 1711 odnotowano l kmiecia, 29 półkmieci, 2 zagrodników, 10 komorników, 9 wolnych komorników, 4 chałupników, 2 tkaczy. W 1817 r. mowa o 27 kmieciach, 19 zagrodnikach i l komorniku. W 2 połowie tego stulecia tutejsi kowale noszą tytuł „dziedzicznych kowali Księcia Pszczyńskiego” (Hochberga). W XX w. straciła na znaczeniu stanowiąc administracyjnie część pobliskiej Łącznej.

Układ przestrzenny wsi

Różana jest niewielką ulicówką położoną przy drodze z Mieroszowa do Krzeszowa, tuż poniżej rozwidlenia tejże w kierunku Łącznej. Droga ta ma zasadniczy przebieg na linii północ-południe i rozwidla się w słabo już dziś czytelną formę niewielkiego, wrzecionowatego nawsia na środkowym odcinku zabudowy wsi. Poszczególne budynki zgrupowane są w zagrody o swobodnym układzie w stosunku do głównej drogi wiejskiej. Do rzadkości należą okazalsze majdany okolone zabudową z czterech stron. Historyczna zabudowa, pośród której najstarsza jest XVIII-wieczna odrestaurowana kuźnia (nr 28) położona przy rozwidleniu drogi w kierunku Łącznej i Krzeszowa, jest w chwili obecnej w znacznej mierze zdekapitalizowana. Wzmiankowane we wsi wolne sołectwo zlokalizowane było najprawdopodobniej na północnym jej krańcu, po południowej stronie drogi (być może teren dzisiejszej zagrody nr 30).

Dawne nazwy miejscowości

Rimarswalde villa advocati – ok. 1300, Reimswalde – 1785, Reimswaldan (Reibnitzwaldau)- 1830, Reimswaldau- 1845 i później do 1945. Odtąd- Rybnica Leśna.

Historia wsi i dóbr

Miejscowości wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1289 wśród wsi należących do dóbr zamku Rogowiec (Freudenschloft) – vide Sokołowsko gdzie historia zamku. W roku 1428, podobnie jak sąsiednie wsie, zniszczona przez husytów. Sama wieś Rybnica położona w dolinie rzeki Rybnej należała do lenna zamkowego i dzieliła przez stulecia wraz z okolicznymi miejscowościami jego losy. Spustoszona przez husytów z końcem lat 20-tych XV w., a następnie opustoszała, rozwinęła się w sporą osadę z wzmiankowanym tu już wówczas wolnym sołectwem w okresie Reformacji. Od 1542 r. przeszła w ręce Hochbergów. W okresie nowożytnym Rybna była już dobrze rozwiniętą wsią. W 1557 r. w zakolu rzeki Rybnej, na jej wysokim brzegu, przy skrzyżowaniu historycznych dróg w kierunku Wałbrzycha i Unisławia wzniesiony został obecny drewniany kościół. Jednakże jego proweniencja nie jest całkiem jasna. Obronny z natury charakter miejsca jego lokalizacji mógłby wskazywać, iż już uprzednio znajdowała się tutaj jakaś budowla. Tymczasem nie ma dokumentalnego potwierdzenia tego faktu; późniejsze źródła podają jedynie, iż tutejsza świątynia była filialna wobec unisławskiej i nie została uposażona w grunt.

Wiadomo również, iż do 1654 r. kościół służył ewangelikom, następnie znalazł się w rękach katolików jako filialny kościół parafii w Unisławiu, później ze względu na małą liczbę katolików całą parafię przyłączono do Mieroszowa. W 1608 r. wzniesiona została dzwonnica z bramą w murze okalającym kościół. Manierystyczny ołtarz główny pochodzi z 161 l r. W 1863 w wizytacji biskupiej stwierdzono jego bardzo zły stan, był używany jedynie sporadycznie z okazji pogrzebów. Witraż z przedstawieniem NMP i Św. Anny i Joachima ufundowano w 1688 r. Wnętrze kościoła pokryto malowidłami patronowymi sygnowanymi G.H.S. w 1791 r. Stary pozytyw został w latach 1841-1858 wymieniony na nowy instrument, fundusze pochodziły w dużym stopniu z legatu bogatego chłopa Johanna Friedricha Krain. W 1865 r. kościół otrzymał emporę organową. Zabudowa wsi do XIX w. była głównie drewniana i o konstrukcji drewnianej z wypełnieniem i zlokalizowana była wzdłuż drogi wiejskiej (i rzeki) na południe od kościoła, w kierunku obecnych kamieniołomów. Za czasów Hochbergów Rybnica stanowiła lokalny ośrodek należących do mcii dóbr leśnych wyposażony w urządzenia związane z gospodarką leśną. Inną ważną gałęzią wiejskiego przemysłu było tkactwo związane z głównym ośrodkiem tego rzemiosła w Mieroszowie. Tutejsze liczne warsztaty znajdowały tamże zbyt na swe wyroby (głównie półprodukty), tam też zaopatrywały się w surowiec.

Układ przestrzenny wsi
Położona przy skrzyżowaniu historycznych traktów w kierunku Wałbrzycha i Unisławia (a dalej Mieroszowa) Rybnica w sensie układu pozostała wszakże w zasadniczym zrębie rozciągającą się ulicówką z zabudową zgrupowaną wzdłuż drogi na południe i wschód od kościoła.

Dawne nazwy miejscowości
Lang-Waltersdorf- 1785, Langwaltersdorf, Waltersdorf i Lang-Waltersdorf- 1830 i 1845. Potem do 1945 – Langwaltersdorf. Odtąd – Unisław Śląski. Pierwotna nazwa zapewne od imienna (od imienia Walter). Późniejsza bez związku z tradycją. Do miejscowości należała również osada położona na południe od właściwej wsi. Do 1945 r. nosiła nazwę Nieder Waltersdorf (Unistaw Dolny).

Historia wsi i dóbr
Wieś o średniowiecznej metryce należąca do lenna zamku Radosno (Frendenschloff). Podobnie jak cała okolica splądrowana przez husytów w 1428 r., a następnie opustoszała. W okresie Reformacji funkcjonuje jednakże jako wcale rozwinięta osada, protestanci przejęli wówczas istniejący tu murowany kościół, który pozostał w ich rękach do 1654 r. Nim jednak do tego doszło, w latach 30-tych XVII w. należąca wówczas do Hochbergów wieś została ponownie zniszczona na skutek działań wojny trzydziestoletniej. W 1661 r. przybyły tu z innych terenów na Śląsku Georg Preussler, mistrz szklarski, zakupił we wsi grunt, na którym uruchomił hutę szkła. Akcja rekatolicyzacji przyniosła niewielkie efekty, ludność w większości pozostała przy wyznaniu ewangelickim. Kościół z czasem stał się, ze względu na małą liczbę wiernych, kościołem filialnym parafii w Mieroszowie a jego utrzymanie zależne było jedynie od sprawujących prawo patronatu Hochbergów. Z ich to funduszy w 1773 cieśla Gottfried Reimann przeprowadził remont wieży. Rozkwit wsi nastąpił w XVIII w. W 1742 r. tutejsza gmina ewangelicka wzniosła typowy dla Śląska bezwieżowy Bethaus – dom modlitwy o szkieletowej konstrukcji. W 1888 r. dokonano istotnej rozbudowy świątyni. Powiększono budowlę od zachodu przez dodanie l przęsła. Przemurowaniu uległy ściany obwodowe, wzniesiono również okazałą wieżę. W tym czasie przemysł wiejski zdominowany byt przez tkactwo. Liczne tutejsze warsztaty bawełnicze i liniarskie pracowały na usługi pobliskiego ośrodka w Mieroszowie. Funkcjonujące we wsi karczma i zajazd (oraz gospoda w przysiółku Blitzengrund – Ługowina) obsługują rozwijający się dzięki uzdrowisku w Sokołowsku ruch turystyczny. W Lugowinie już od połowy XIX stulecia istniała filia sokołowskiego zakładu wodoleczniczego dla chorych na gruźlicę płuc.

Układ przestrzenny wsi
Unisław Śląski jest rozległ wsią rozciągniętą na linii wschód-zachód wzdłuż drogi (historyczny szlak) biegnącej ze Świdnicy do Mieroszowa. Jej układ przestrzenny wykształcił się z wydłużonej ulicówki o zasadniczym przebiegu wzdłuż koryta Scinawki, głównie po jego stronie północnej. Najstarszą część wsi jest obszar położony w pobliżu obecnego kościoła filialnego. Zabudowania gospodarcze w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła, na południe odeń, zostały wzniesione na terenie, który pierwotnie stanowił jego uposażenie i jeszcze z początkiem XIX w. stanowił własność tutejszej parafii (należały do niej: Unisław Dolny, Ługowina i Sokolowsko). Z czasem wykształciło się wrzecionowate nawsie poprzecinane w poprzek szeregiem przepraw przez rzekę (dawniej zapewne brodów w miejscu płycizn w korycie, obecnie mostków) od przeprawy na wysokości mniej więcej kościoła począwszy. Zabudowa we wnętrzu owego nawsia oraz na jego bezpośrednich obrzeżach należy do najstarszej i pochod/i w obecnej swej formie z początków XIX w. (najstarsze relikty).